რამდენიმე დღის წინ მედიამ საზოგადოებას ამცნო, რომ14 წლის ბიჭი, სავარაუდოდ, სუიციდის მიზნით, მე-8 სართულიდან გადმოხტა. მამამ კი თავი მოიკლა.

ბიჭი შესაძლოა გადარჩეს, თუმცა, ამ დროისთვის უკვე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ის ქართულ მედიას ვერ გადაურჩა. ტრაგედიის ხარჯზე ქართულმა ტელეარხებმა, ალბათ, ამჯერადაც აწიეს რეიტინგი, რასაც კაცმა არ იცის, კიდევ რამდენი მცირე თუ დიდი ტრაგედია მოჰყვება. უკვე ყველას შეუძლია გაიგოს, ვინ იყო არასრულწლოვანი, რომელიც “მე-8 სართულიდან გადმოხტა და რომლის მამამაც თავი მოიკლა”.

ამბის გაშუქებისას ქართული ტელემედია ისეთი ჰომოგენური და თან ერთსულოვანი აღმოჩნდა, როგორც არასდროს. ჟურნალისტები ერთმანეთს ასწრებდნენ იმ კორპუსისა და აივნის კადრების ჩვენებას, საიდანაც არასრულწლოვანი გადახტა. მანამდე კი, რა თქმა უნდა, გვითხრეს, თბილისის რომელი უბნის, რომელი მიკრორაიონის, რომელ კორპუსში მოხდა შემთხვევა.

მეზობლების კომენტარების გარეშეც როგორ იქნებოდა... იქვე მდგომ ხალათიან ქალს ხომ უნდა ათქმევინო, რომ ოჯახი, სადაც ტრაგედია დატრიალდა, სამაგალითო იყო და ერთი ხმამაღალი სიტყვაც არ გაუგიათ მათი სახლიდან გამოსული. ჭაღარაშერეულმა კაცებმაც ხომ უნდა თქვან, როგორ თამაშობდა ეს ბავშვი ფეხბურთს, რა ეცვა, როგორ სუნთქავდა...

პირველი არხი და „იმედი“ ლოკაციისა და მეზობლების ჩვენებას დასჯერდა. „რუსთავი 2-მა” კი თავისი სიყმაწვილის მავნე ჩვევა გაიხსენა, კიდევ უფრო შეეცადა და დუღილის ტემპერატურას მოუმატა -არასრულწლოვნის და ჩაწერა. რამხელა ექსკლუზივია?! გოგო, რომლის მამამაც რამდენიმე საათის წინ თავი მოიკლა და რომლის ძმამაც თავის მოკვლა სცადა...ტირილით დასიებულ თვალებს მაინც სულ სხვა რეიტინგის დადება შეუძლია. „მაესტროც“ „მოწოდების სიმაღლეზე“ აღმოჩნდა და პირდაპირ ეთერში გამოაცხადა ტრაგედიის ადგილი, აჩვენა კორპუსი, ცხვირწინ უტრიალა მიკროფონი ნამტირალევ და მგლოვიარე დას.

ჩვენი ტელევიზიები ისეთი „დიდსულოვნები“ აღმოჩნდნენ, რომ მსხვერპლის „იდენტიფიცირება არ მოახდინეს“.

ავრცელებ ინფორმაციას სად, რა მისამართზე ცხოვრობს ბიჭი, აჩვენებ მის სახლს, კომენტარს ართმევ მის დას, წერ მისი ოჯახის წევრის გვარს, მისი მეზობლების ვინაობას, მაგრამ რაც მთავარია, არ ამბობ არასრულწლოვნის სახელსა და გვარს - როგორი ამბავია, ხომ არის „იდენტიფიცირების“ ცნების სრული დეკონსტრუქცია?

რომ არაფერი ვთქვათ სუიციდთან დაკავშირებული ამბის სენსაციურ ჭრილში გაშუქებისგან გამომავალ სხვადასხვა ბოროტებაზე, „ვერტერის სინდრომის“ საფრთხეზე, რომლის დროსაც შესაძლოა ერთი ადამიანის სუიციდს თვითმკვლელობების მთელი კასკადი მოჰყვეს, უმარტივესი რამე ვერ ვისწავლეთ ამდენი ხნის განმავლობაში - იდენტიფიცირება მხოლოდ სახელისა და გვარის თქმა ან სახის ჩვენება არ არის. ამდენი ხნის განმავლობაში ვერ გავიაზრეთ, რომ მაიდენტიფიცირებელი ნიშნების არგამჟღავნებით არაფერი უშავდება მაყურებელს, მაგრამ გამჟღავნებით შესაძლოა კიდევ უფრო მეტი ზიანი მიადგეს ადამიანს, რომელიც ისედაც ტრაგედიის მსხვერპლია.

ან კიდევ უარესი, თუ ეს ყველაფერი გააზრებული გვაქვს, მაგრამ მაინც იმავეს ვაკეთებთ - უბრალოდ ვიმეტებთ ადამიანებს.

ხანდახან შემაწუხებელიც კი ხდება ჟურნალისტებისა და მედიასაშუალებებისთვის ამდენი ჩიჩინი. მაგრამ ყოველი ფეხის ნაბიჯზე იძულებულები ვართ, საკუთარ თავებს შევახსენოთ, რომ ჟურნალისტობას დიქტოფონი და მიკროფონი კი არ აქცევს განსაკუთრებულ პროფესიად, არამედ პასუხისმგებლობა, რომელიც მათი ხელში აღებისთანავე გვეკისრება.

პასუხისმგებლობის გასააზრებლად არ არის აუცილებელი, რომ ჩვენთანაც იგივე მოხდეს, რაც უელსის სამხრეთით, ქალაქ ბრიჯენდში. აქ, 2007-2009 წლებში, დაახლოებით 25-მა ახალგაზრდამ მოიკლა თავი. ვერავინ გაიგო, რა გახდა ამ დრამატული პროცესების მიზეზი, მაგრამ მედიამ ისეთი ცხოველი ენთუზიაზმით აიტაცა სუიციდთან დაკავშირებული ამბების გაშუქება, რომ მალე გარდაცვლილთა მშობლებიდან მოყოლებული გამომძიებლებით დასრულებული ყველა ერთ დასკვნამდე მივიდა - მედია თავად იქცა პრობლემად პრობლემის გაშუქებისას.

მასალა მომზადებულია UNICEF- ის მიერ დაფინანსებული პროექტისთვის "ბავშვთა საკითხების ეთიკური გაშუქება მედიაში".

სირიაში, კენიასა და ერაყში რამდენიმე წელია, უმოწყალოდ ხოცავენ ადამიანებს. საქართველოში ხალხი ამ კვირაში აღშფოთდა, 19 აპრილს აქციაც გამართა და ასურელ ბავშვებს სოლიდარობაც გამოუცხადა, სახელმწიფოს კი მათი შეფარება მოსთხოვა. ამ საკითხზე კომენტარები გააკეთეს პრემიერ-მინისტრმა, მინისტრმა, საპატრიარქომ, არასამთავრობოებმა და ყველამ, ვინც თავი ვალდებულად მიიჩნია, დაეგმო ძალადობა.

რამდენიმე წლის დაგვიანებით ქართულ საზოგადოებას სირია მხოლოდ იმიტომ გაახსენდა, რომ „რუსთავი 2-მა“ „არჩევანის“ მთელი ეთერი დაუთმო. გადაცემა კი შემაძრწუნებელი სისასტიკის ამსახველი კადრებით დაიწყო.

არადა, ჯერ კიდევ 2014 წლის ოქტომბერს წერდა “კახეთის საინფორმაციო ცენტრი“, სირიაში საბრძოლველად ადამიანები პანკისიდან მიჰყავთო. მას მერე გამოცემა პერმანენტულად ამზადებდა მასალებს ამ თემაზე, თუმცა მისი ხელმძღვანელი გელა მთივლიშვილი სამართალდამცველებმა ინფორმაციის მისაწოდებლად მხოლოდ 18 აპრილს დაიბარეს - „არჩევანში“ ისიც ჰყავდათ მიწვეული და იმიტომ.

ის საზოგადოება, რომელიც ფეისბუქში მიმდინარე საკითხებზე ყოველთვის შფოთვით გამოირჩევა და ინფორმაციის მიღების ყველა საშუალება აქვს, უცნაურია, მაგრამ ამ თემით არც მაშინ შეძრწუნდა როცა ISIS-ის ("ისლამური სახელმწიფო") მებრძოლებმა ამერიკელი ჟურნალისტის, ჯეიმს რაიტ ფოლის, თავის მოკვეთის ვიდეო გაავრცელეს და არც მაშინ, კულტურული ძეგლების ნგრევის კადრებმა მსოფლიო რომ მოიარა. ისინიც მხოლოდ ეთერში გასულმა ვიდეომ შეაშფოთა.

როგორც ჩვენში ამბობენ, „რუსთავი 2-მა“ „თემა აწია“.

19 აპრილის აქციაზე აქცენტი ბავშვებზე გაკეთდა, საზოგადოებამაც ბავშვებისთვის თავშესაფრის მიცემა ითხოვა - ესეც იმიტომ, რომ „რუსთავი 2-ის“ იმ ვიდეოში ყურადღება სწორედ ბავშვებზე იყო გამახვილებული.

აცრემლებულმა პატარამ, რომელიც ჩემთვის გაუგებარ ენაზე რაღაცას ითხოვდა, გულგრილი არავინ დატოვა. მით უმეტეს წამყვანის შესავლის ფონზე, რომელმაც განაცხადა - „ნახეთ, რის საკეთებლად მიჰყავთ ახალგაზრდები სირიაში“.

ჰოდა, ვნახე, რომ კადრები ძველია და სინამდვილეში ის ბავშვები ვიდეოში ISIS-ის მიერ ჩადენილ ტერორისტულ აქტებზე არ ჩივიან. მარტივი ძებნის უნარებიც საკმარისია, რომ ნახო - აცრემლებული ბავშვების ვიდეო Youtube-ზე 2013 წელს არის გამოქვეყნებული.


ვიდეოს ინგლისური ტრანსკრიპტის მიხედვით, პატარები სირიის პრეზიდენტის, ბაშარ ალ ასადის, ქმედების გამო არიან შეწუხებულები. მათი ენა არ ვიცი, თუმცა, ქვეყნის მმართველის სახელსა და გვარს რომ ნამდვილად ახსენებენ, მესმის.

რა მნიშვნელობა აქვს, ბავშვს ამ დღეში პრეზიდენტი ჩააგდებს თუ ტერორისტი, მაგრამ ცუდი შეგრძნებაა, როცა ხვდები, რომ მედია გატყუებს. არადა „რუსთავი 2-ს“ ფაქტებით მანიპულირება არაფერში სჭირდებოდა, ISIS-ს ისედაც უამრავი სისასტიკე აქვს ჩადენილი და ამის ამსახველ ვიდეოებს თავადვე ავრცელებს. უბრალოდ, ტელევიზიის მიერ გამოყენებულ კადრებში ბავშვები უფრო საცოდავად გამოიყურებოდნენ და აუდიტორიაზე მეტი ზემოქმედება მოახდინეს.

წამყვანი არც დაეჭვებულა ვიდეოს ავთენტურობასა და სიახლეში. პირიქით, დარწმუნებით თქვა, რომ სწორედ ამის საკეთებლად მიჰყავთ ქართველები სირიაში.

მედიაეთიკაში მნიშვნელოვანი წესია - ჟურნალისტმა უნდა გადასცეს ის ინფორმაცია, რომლის წყაროც დადასტურებულია. ამ სტანდარტის მთავარი ამოსავალი წერტილი არის მაყურებლის პატივისცემა, მას აქვს უფლება იცოდეს, როდის არის გადაღებული კადრები, ვინ არის ინფორმაციის წყარო. თუ ვერ ხერხდება წყაროს დადასტურება, ამის შესახებაც უნდა იყოს ინფორმირებული.

ამგვარი პატივისცემა და პასუხისმგებლობა აუდიტორიის წინაშე გაორმაგებული უნდა ჰქონდეს არხს, რომელსაც შეუძლია, თემა პრემიერ-მინისტრის დონემდე მიიტანოს, საკითხი მთავრობის სხდომაზე დააყენებინოს, ალაპარაკოს ყველა, დაკითხვაზე დააბარებინოს პირი, პერმანენტული აქციები გააკეთებინოს სხვადასხვა ჯგუფს და რაც მთავარია, მოიტანოს შედეგი - 500-მდე ბავშვს გაუჩნდეს თავშესაფრის მიღების შანსი.

მედიაეთიკაში მეორე წესიც არსებობს - მედიამ ინფორმაციის გადაცემისას უნდა დაიცვას ჯეროვანი სიზუსტე! ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ამბავი მთლიანად უნდა მოყვე, მხოლოდ ერთი წახნაგი არ უნდა აჩვენო საზოგადოებას. მაყურებელს მინიმუმ ის მაინც უნდა სცოდნოდა, რომ ბავშვების ხოცვა სირიაში ორი კვირის წინ არ დაწყებულა.

26 მარტს ანთიმოზ ბიჩინაშვილი სტუმრად იყო „მაესტროზე“, იმავე დღეს „ინფო 9“-ზე, ორი დღის შემდეგ „იმედსა“და„ობიექტივზე“, ერთი დღით გვიან„რუსთავი „2-ზე „P.S.-ში“, მერე ამავე არხზე "პროფილში“, ბოლოს „ტაბულაზე“ „მძიმე კაცთან“ .

რა არის საჭირო იმისთვის, რომ ყველა არხმა ერთი კვირის განმავლობაში ჯამში 3 საათზე მეტი დაგითმოს? - უნდა იყო სასულიერო პირი, უნდა იგინებოდე და მერე ეკლესიიდან მიდიოდე, თან ორგანიზაციის შექმნაც უნდა დააანონსო, მერე „იმედმა“ ჰიპოთეტურად რომ განიხილოს რომელიმე პოლიტიკურ ორგანიზაციასთან შეერთების პერსპექტივა. დანარჩენები იმაზე იმსჯელებენ, გაიხდი თუ არა კაბას ან აგიხსნია თუ არა სიყვარული რომელიმე ქალისთვის...

ხშირად მედია ქმნის გმირებს.აი, ერთხელაც გადაწყვეტენ, რომ მაყურებელს, რატომღაც, მაინცადამაინც ეს ადამიანი დააინტერესებს და ასე იქმნება ახალი გმირი.უფრო იშვიათად აღმოჩნდებიან ხოლმე ისეთი ადამიანები, ვისაც მედიამ ყურადღება მართლა განსაკუთრებული ნიშნის გამო მიაქცია.

გასართობ პროგრამებს ესა თუ ის არხი ხშირად საკუთარი წამყვანების თუ სერიალების გმირების გასაპიარებლად იყენებს. მაყურებელიც ისმენს მათ პირად ისტორიებს ან მათ გარდერობს ათვალიერებს.

ამგვარი სტრატეგია რეიტინგისა და შესაბამისად, ფულის შოვნისკენ არის მიმართული. გმირები - ამალია, პავლოვიჩი, „ჩემი ცოლის დაქალების“ ყველა პერსონაჟი - სწორედ იმიტომ იქმნებიან, რომ შემდეგ კარგად გაიყიდოს ის პროდუქტი, სადაც ისინი მონაწილეობენ. პროექტის დასრულების შემდეგ კი ეს „გმირები“ ქრებიან ხოლმე ეკრანიდან. მათი აზრი იმ საკითხებზე, რაზეც ადრე სტუდიაში იწვევდნენ, ახლა მედიას კომენტარის დონეზეც აღარ აინტერესებს.

„სელებრითი - განსაკუთრებული ნიჭის არმქონე ინდივიდი, რომელსაც მედიაში გამოჩენამდე გამორჩეული კარიერა არ ჰქონია. როგორც საჯარო ფიგურას, აქვს ხანმოკლე სიცოცხლე“ - ავსტრალიელი პროფესორის, გრემ ტერნერის, ეს დეფინიცია ყველაზე კარგად ახასიათებს იმ პერსონებს, ვისგანაც ქართული მედია გმირებს ქმნის. ისინი მაყურებელთა არეალიდან მაშინვე ქრებიან, როგორც კი მედია ეთერში აღარ აჩვენებს. ასეთ ადამიანებს მაყურებელი მხოლოდ იმ კუთხით და ისე ხედავს, როგორც ჟურნალისტები წარმოაჩენენ. მათ ხშირად მედიით შექმნილ პერსონებსაც უწოდებენ (Mediated persona).

ცხადია, ეს მხოლოდ ქართულ მედიას არ ახასიათებს. უბრალოდ, აქაური სივრცე მეტისმეტად პატარაა და პერსონაჟები არხიდან არხზე უფრო ხშირად მეორდებიან.

გასართობ გადაცემაში ყალბი გმირები ასატანია. მთავარი პრობლემა მაშინ წარმოიქმნება, როცა ამგვარი პერსონაჟები საინფორმაციო გამოშვებასა და საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ტოკშოუებში ჩნდებიან, როცა მედია მათ პრობლემისგან ყურადღების გადასატანად იყენებს ან, უბრალოდ, მთავარ პრობლემას ვერ ხედავს ხოლმე.

ასე შეიქმნა ეკა ყურშიტაშვილის გმირი. აი იმის, პატრულს შეურაცხყოფას რომ აყენებდა დაჯარიმების გამო და საპატრულო პოლიციის უფროსის მფარველობის იმედი ჰქონდა. ნეპოტიზმის, კორუფციის თემების გაშლის ნაცვლად მედიამ პირველ რიგში მისი ცხოვრებისეული ისტორიები გვაჩვენა და ისიც კი გავიგეთ, სკოლაში როგორ სწავლობდა. საბოლოოდ, მთავარ პრობლემად მისი უცენზურო სიტყვები შეგვრჩა. შედეგად მივიღეთ ის, რომ საპატრულო პოლიციის უფროსს, ცინარიძეს, ამბის გავრცელების შემდეგაც საერთოდ არაფერი შეხებია. ცინარიძის ნაცვლად მედიამ ხელში „გასელებრითებული“ ყურშიტაშვილი შეგვაჩეჩა.

ახლა პროგრამაში ანთიმოზია - ბერი, რომელიც 2013 წლის 17 მაისს ლგბტ პირთა დევნის დღის ერთ-ერთი გმირი იყო, სასულიერო პირი, რომელსაც გინების გამო ეპიტიმია დააკისრეს. რატომღაც, ყველა არხმა გადაწყვიტა, რომ მისთვის პრაიმ ტაიმში ნახევარსაათიანი ქრონომეტრაჟი მაინც დაეთმო. წამყვანები ხაზს უსვამდნენ, რომ ჩვეულებრივი რესპონდენტი არ ჰყავდათ სტუმრად და ასე მგონია, ამით ცდილობდნენ, მაყურებელთან როგორღაც თავი ემართლებინათ.

კვლევებმა დაადასტურა, რომ რაც უფრო ხშირად მზადდება სხვადასხვა ჟანრის, ფორმის მასალა ერთისა და იმავე პირის შესახებ, მით უფრო მეტად ემატება ამ პერსონაჟს ინდივიდუალური თვისებები, მის მიმართ მაყურებლის დამოკიდებულება იცვლება და პრობლემიდან აქცენტის გადატანა ხდება.

უფრო მარტივად, ანთიმოზ ბიჩინაშვილის მაგალითზე რომ ვისაუბროთ, ერთ კვირაში ეს პერსონაჟი ვნახეთ სხვადასხვა კუთხით სხვადასხვა მიმართულების გადაცემაში - მოვისმინეთ მისი სიყვარულის ისტორია, ქალებთან დამოკიდებულება, იუმორი, პოლიტიკური გეგმები.

მისით ონლაინ მედია უფრო მეტად დაინტერესდა და ანთიმოზის მიერ ფეისბუქზე გამოქვეყნებულ პოსტებს არაერთი მასალა მიეძღვნა. ამ მასალების კომენტარების ველზე თვალის ერთი გადავლებაც საკმარისია, რომ დავასკვნათ - ანთიმოზის მიმართ დამოკიდებულებაც შეიცვალა და ის „მაგინებელი მამაოდან“ „ჯიგარ მამაოდ“ იქცა! მის ხსენებაზე 2013 წლის 17 მაისს ლგბტ თემის მიმართ განხორციელებული ძალადობა აღარავის ახსენდება.

„რა უფრო დიდი ბოროტებაა, მოძალადე დადიოდეს თავისუფლად და ყოველი ჩვენგანის შვილს საფრთხე ემუქრებოდეს, თუ ის, რომ მშობელი გამოვაჩინეთ და ამით ბავშვის იდენტიფიცირება მოხდა?!“

ეს შეკითხვა არ არის! ეს გახლავთ სატელევიზიო შოუს პროდიუსერის პასუხი სამოქალაქო სექტორის მხრიდან გამოხატულ პროტესტზე, როცა წამყვანმა გია ჯაჯანიძემ თავის საავტორო გადაცემაში სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი გოგონას დედა მიიწვია და ეს შემზარავი ფაქტი, საკმაოდ პიკანტურ დეტალებზე მინიშნებით, მაყურებლის წინაშე გააშიშვლა. სამწუხაროდ, ამ შოუს მთავარი გმირის, 5 წლის გოგონას, იდენტიფიცირება მოხდა...შოუ შედგა.

არის თუ არა ბოროტება მსხვერპლის იდენტიფიცირება?

სექსუალური ძალადობა ბავშვში ყველაზე მძიმე ტრავმას იწვევს. რთულია ის ახსნა რაიმე სახის ტერმინებით, ან მოაქციო ერთ კონკრეტულ დეფინიციაში. მსოფლიოში ცნობილი კლინიცისტი და მკვლევარი Bessel A. van der Kolk ასე აღწერს სექსუალური ძალადობით გამოწვეული ტრავმის ბუნებას: „ამ სახის ტრავმას ამბივალენტური ბუნება აქვს. მოვლენა ბავშვისთვის დამაბნეველია, რადგან მან არ იცის ვისი ბრალია რაც მოხდა. რატომ მოხდა ეს მის ცხოვრებაში - იმიტომ, რომ ის განსაკუთრებული და კარგია, თუ იმიტომ, რომ საზიზღარი და ცუდია. ეს სიყვარულის გამო მოხდა თუ იმიტომ, რომ ის არ უყვართ? ის ხშირად ვერ ხვდება სწორად ასრულებს თუ არა როლს, რომელსაც მოძალადე თავს ახვევს - ანიჭებს თუ არა ის კმაყოფილებას მოძალადეს და ამით კარგად იქცევა თუ ცუდად? “

ერთი წამით დავფიქრდეთ, რა ზეგავლენას ახდენს ძალადობის ფაქტი ბავშვის დამოკიდებულებაზე საკუთარი თავის, პიროვნების, სხეულის, ახლობელი ადამიანების, ზოგადად, სამყაროს მიმართ? ვის შეიძლება ენდოს ის სამომავლოდ, თუკი ადამიანი, რომელიც მასზე სასტიკად ძალადობს, მისი ახლობელია, ზოგჯერ - ოჯახის წევრი, ნათესავი ან მეზობელი?

უფრო ნათლად რომ შევძლოთ იმის გააზრება, თუ რას გრძნობს და როგორ ცხოვრობს ბავშვი ამ გამოცდილებით, ერთი შემთხვევა განვიხილოთ:

9 წლის ანა ტრავმული მოვლენის შემდეგ (სახელი და ასაკი შეცვლილია): ხანშიშესული მამაკაცების დანახვიასას ეწყება პანიკური შეტევა, იყენებს თვითდაზიანებებს - ისერავს მუცელს, მუდამ აჟიტირებულია, უჭირს დაძინება, ღამით ხედავს კოშმარულს სიზმრებს, რომლებიც განმეორებადია, იღვიძებს ტირილით და ვერ მშვიდდება, აქვს ამოჩემებული ტრავმული თამაში - გამუდმებით ხდის და აცმევს თოჯინებს, ეწევა მასტურბაციას სახალხოდ (მაგალითად, სკოლაში თანაკლასელების დასანახად), სკოლაში მიჩნეულია, როგორც „პრობლემური ბავშვი“, თანაკლასელთა მშობლები და მასწავლებლები ითხოვენ მის სკოლიდან გარიცხვას, თანატოლები გაურბიან მასთან ურთიერთობას. გოგონა ამბობს, რომ მასში „ორი ანაა“, ერთი „კარგი“, მეორე „ცუდი“, რომელსაც ვერ აკონტროლებს, ვერ უმკლავდება, ამბობს, რომ „მეორე ანა“ სადღაც სხვაგან ცხოვრობს, მაგრამ ზოგჯერ მოდის და არ „აცდის“ თამაშს, მეცადინეობას, ძილს. ამბობს, რომ არ უყვარს ეს ანა, მაგრამ თავიდან ვერ იშორებს. (ფსიქოლოგიაში ამგვარ მდგომარეობას დისოციაციურ „დანაწევრებას“ უწოდებენ, რაც ერთგვარი დაცვითი მექანიზმია, მართალია, ბავშვი ერთი ინდივიდია, მაგრამ განიცდის საკუთარი თავის რამდენიმე ნაწილს, რითიც თითქოს ცდილობს გარეთ გაიტანოს, სხვა ადგილი მიუჩინოს „მეს“ იმ ნაწილს, რომელსაც ტრავმული მოგონებები, განცდები და ქცევები აქვს, თუმცა ეს შეუძლებელია, რადგან მიუხედავად ასეთი სეპარაციისა, მოგონებები მის ცნობიერებაში სპონტანურად იჭრებიან).

ახლა წარმოვიდგინოთ, როგორი მოწყვლადია ბავშვი ასეთი მძიმე გამოცდილებითა და სიმპტომატიკით და როგორ შეიძლება გამწვავდეს მისი მდგომარეობა, როცა მის შესახებ ყველამ იცის - მასზე ხომ აუცილებლად იჭორავებენ, დასცინებენ, თანატოლთა მშობლები შვილებს გააფრთხილებენ, რომ მის გვერდით არ გაიარონ, შიშით, რომ ის „გარყვნის“ მათ, საზოგადოება კი დაუნდობლად სწორედ მას - მსხვერპლს - დაადანაშაულებს უფროსის, მოძალადის ცდუნებაში.

თუ კი ანას ამბავი ყველამ იცის, ეს ხომ იმას ნიშნავს, რომ ის ვერასოდეს ჩამოიშორებს „ცუდ ანას“, რომელიც აჩრდილივით თან გაჰყვება მთელი ცხოვრება. გამოდის, რომ იდენტიფიცირებით ჩვენ მას ვართმევთ შანსს, ოდესმე მაინც გათავისუფლდეს მტანჯველი მოგონებებისგან და იარლიყისგან.

გამოდის, რომ იდენტიფიცირებით ჩვენ ბავშვებს გამოუსწორებელ ზიანს ვაყენებთ.

რაც შეეხება საფრთხეს, რომელიც, როგორც გადაცემის პროდუსერი ამბობს, შესაძლოა „ყოველი ჩვენგანის შვილებს“ ემუქრებოდეს - მედიას ხომ ბევრი სხვა საშუალება და ბერკეტი აქვს იმისთვის, რომ კეთილი საქმეები მძიმე მსხვერპლშეწირვის გარეშე აკეთოს?! ბავშვის ასეთი ტრაგიკული ისტორიითა და მისი სასოწარკვეთილი დედის ემოციური მდგომარეობით სარგებლობა და შოუს დრამატურგიაში ჩართვა არა თუ არაეთიკურია, არამედ, ჩემი აზრით, დანაშაულია, მით უმეტეს, შოუს წამყვანისგან, რომელიც საკუთარ თავს ფსიქოლოგს უწოდებს.

მასკომუნიკაციაში დღის წესრიგის თეორია ამბების შერჩევა და საინფორმაციო გამოშვების ბადესა თუ გაზეთის ფურცლებზე, მნიშვნელობის მიხედვით, მათი რიგითობის და თანმიმდევრობის განსაზღვრაა.

მიიჩნევა, რომ მედია აყალიბებს საზოგადოებრივ დღის წესრიგსაც. ეს ნიშნავს, რომ მედიის მიერ მნიშვნელოვნად აღქმულ ამბებს მოქალაქეებიც მეტ ყურადღებას აქცევენ. რაც უფრო ხშირად, სხვადასხვა რაკურსით და დიდი ქრონომეტრაჟითაა გაშუქებული თემა, მით უფრო პრიორიტეტული ხდება ის საზოგადოებისთვის. თემები, რომლებიც პრიორიტეტულია საზოგადოებისთვის, შესაბამისად გადადის ხელისუფლების დღის წესრიგშიც. ამიტომაც მედიის მიერ დღის წესრიგის ჩამოყალიბებას განსაკუთრებული შედეგები მოაქვს საზოგადოებისთვის.

ყველაფერი ერთმანეთთან არის დაკავშირებული. ამ ჯაჭვის რგოლებიც ბოლოს ერთდება - ვინ ახდენს გავლენას მედიის დღის წესრიგზე ანუ საიდან იღებს ის ინფორმაციას, რა კრიტერიუმებით არჩევს და როგორ აშუქებს მას? - სწორედ ამით დგინდება კორელაცია მედიის, საზოგადოების და პოლიტიკოსების დღის წესრიგს შორის.

ტოტალიტარულ ქვეყნებში მედიის და შესაბამისად, საზოგადოების დღის წესრიგს პოლიტიკოსები განსაზღვრავენ, დემოკრატიულ სახელმწიფოებში- პირიქით ხდება. კორელაციის ხარისხი ყველა შემთხვევაში სხვდასხვაა. ამ სამ სუბიექტს შორის კავშირი სახელმწიფოს შეფასების ერთგვარ ინდიკატორადაც გამოდგება.

საქართველოში მედიაზე ზედაპირული დაკვირვებაც საკმარისია იმისთვის, რომ მიხვდე - აქ ჟურნალისტები თემებს ნაკლებად ქმნიან. ისინი, ძირითადად, პოლიტიკოსების მიერ შეთავაზებულ ამბებს მიყვებიან. პრესკონფერენციები, ბრიფინგები, სახელმწიფო სტრუქტურების მიერ გავრცელებული განცხადებები მიმდინარე მოვლენების გაშუქებისას დიდ წილს იკავებს.

Mediachecker - ის მონიტორინგის ჯგუფი ერთი კვირის განმავლობაში, (23-29 მარტი) აკვირდებოდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის და კერძო კომპანია „რუსთავი 2“-ის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებს. პირველ არხს დღის განმავლობაში საშუალოდ 2 მასალა აქვს მომზადებული, სადაც ჩანს, რომ თემა თავად მოიფიქრა ჟურნალისტმა. აქედან ერთი სიუჟეტი კულტურის ბლოკში ხვდება. უფრო მეტი თემის წამოწევას ცდილობს „კურიერი“, სადაც ერთ გამოშვებაში საშუალოდ სამ სიუჟეტში საკუთარი ინიციტივით წარმოჩენილია ესა თუ ის საკითხი. ორივე არხზე თემების უმრავლესობა ან პოლიტიკოსების მიერ ჩატარებული პრესკონფერენცია-ბრიფინგებია, ან მათი შეფასებები ერთმანეთის კომენტარებზე.

სიუჟეტების მთავარი სუბიექტი ნაკლებად არის მოქალაქე და ხშირ შემთხვევაში, მედია იმასაც არ უხსნის აუდიტორიას, თუ როგორ გავლენას მოახდენს მაგალითად, რომელიმე კანონის შეცვლა კონკრეტულად მასზე. ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციის მიღებისას მოქალაქე მხოლოდ დამკვირვებლის როლშია და უმეტესწილად, ვერც ხვდება, რატომ ან როგორ ეხება მას საინფორმაციო გამოშვებაში ნაჩვენები თემები.

ზემოთნახსენებ წრეს რომ დავუბრუნდეთ და დღის წესრიგის თეორიას მივყვეთ, გამოდის, რომ საზოგადოებას ყველაზე მნიშვნელოვნად სწორედ პოლიტიკოსების შეფასებები მიეწოდება და ისინიც პრიორიტეტულად სწორედ იმ საკითხებს მიიჩნევენ, რაზეც ხელისუფლება აკეთებს აქცენტს. უშუალოდ საზოგადოების საჭიროებები მედიაში არ აისახება, შესაბამისად, ვერც გავლენას ახდენს პოლიტიკურ დღის წესრიგზე და მოქალაქე თამაშგარე მდგომარეობაში, პირდაპირი მნიშვნელობით - მაყურებლის როლში რჩება.

დღის წესრიგის ჩამოყალიბების თეორიას ხშირად ფრეიმინგის თეორიაც უკავშირდება, რაც გულისხმობს იმას, თუ რა კონტექსტში, როგორი მიმართულებით შუქდება ესა თუ ის თემა. პოლიტიკოსების გავლენა შინაარსზე კიდევ უფრო დიდი პრობლემაა. ასეთ დროს ცდილობენ მედიას ისე მიაწოდონ თემა, რომ ფოკუსირება იმაზე და ისე მოხდეს, როგორც მათ სურთ. სწორედ ამით შეიძლება გაიზომოს პასუხისმგებლიანი მედიის დამოუკიდებლობის ხარისხი - თანამედროვე მსოფლიოში სხვდასხვა საკომუნიკაციო არხებით მედიამდე მისულ ინფორმაციას როგორ სელექციას უკეთებს რედაქცია, ვის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას ირჩევს, რა ფრეიმს მოარგებს შემდეგ გასაშუქებლად და სად ხედავს ის ერთი რიგითი მოქალაქის ინტერესებს.

„რატომ უყვარს ქართული საზოგადოების ნაწილს სტალინი და სადამდე შეიძლება მივიდეს ეს სიყვარული?“ - ეს ორი მთავარი კითხვა საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხის“ ეთერში 17 მარტს გასული დოკუმენტური ფილმის „საერთაშორისო წმინდანის“ ავტორებმა დასვეს. თითქმის ნახევარსაათიან ნამუშევარში მაყურებელმა ვერც ამ სიყვარულის მიზეზებზე მიიღო სრულყოფილი პასუხი და ვერც იმაზე, სადამდე შეიძლება ეს სიყვარული მივიდეს.

ფილმი დაიწყო ნიურნბერგში ფაშისტური რეჟიმის წარმომადგენელთა წინააღმდეგ გამართული სასამართლო სხდომის კადრებით. ავტორმა აღნიშნა, რომ ჰიტლერის თანამოაზრეებისა და ზოგადად, ფაშიზმისგან განსხვავებით, საბჭოთა რეჟიმისთვის განაჩენი ამ დრომდე არ გამოუტანიათ და არც არავინ დაუსჯიათ, არადა, ამ რეჟიმის სახელს ათეულობით მილიონი ადამიანის დახოცვა უკავშირდება. ამავე სულისკვეთების გაგრძელება იყო ჰიტლერის მშობლიური ქალაქის წარმომადგენელთან ჩაწერილი ინტერვიუ. ფილმის ამ ნაწილიდან ვიგებთ, რომ ბრაუნაუში მდებარე ჰიტლერის მშობლიური სახლი, გორში სტალინის მუზეუმისგან განსხვავებით, ტურისტული ატრაქციონი არ არის და ავსტრიელებს არც ჰიტლერის მათ ქვეყანაში დაბადება ეამაყებათ, პირიქით, ტვირთად აწვებათ.

ამ შედარებით თითქოს დოკუმენტური ფილმის მთავარი ხაზი გამოიკვეთა, გავიგეთ ავტორების ჩანაფიქრიც და შესაბამისად, ველოდებით, რომ ამ ორი მსოფლხედვის დაპირისპირება და ურთიერთგამომრიცხავი შეფასებები ფილმის დანარჩენ ნაწილშიც გაგრძელდება, თუმცა მოლოდინი არ მართლდება.

„მეომარი“, „ჰიტლერის ძმაკაცი“, „საბჭოთა კავშირის გამაერთიანებელი“, - ასე პასუხობენ სტალინის მუზეუმის დასათვალიერებლად მისული სკოლის მოსწავლეები ფილმის ავტორის კითხვას, თუ ვინ იყო სტალინი. ის, რომ არც ერთ მოსწავლეს არც ერთი სიტყვა არ უთქვამს სტალინურ რეპრესიებზე, არ უხსენებია სიტყვა „დიქტატორი“, მიუთითებს სკოლაში ისტორიის მასწავლებლის დამოკიდებულებაზე საბჭოთა ბელადის მიმართ. რა თქმა უნდა, ერთი კონკრეტული კლასის მოსწავლეების პასუხი განზოგადების უფლებას არ გვაძლევს, მაგრამ ფილმის ავტორებისთვის საინტერესო უნდა ყოფილიყო, თუ როგორ ასწავლიან საბჭოთა კავშირის ისტორიას და სტალინის როლს თანამედროვე საჯარო სკოლებში. იქნებ, სწორედ საკლასო ოთახში ეპოვათ პასუხი მათ მიერვე დასმული ერთ-ერთი კითხვისთვის, თუ რატომ უყვარს დღემდე საზოგადოების ნაწილს სტალინი? მით უმეტეს, რომ ამ საკითხით რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაცია და მედია სხვადასხვა დროს დაინტერესდა და მცირე კვლევაც ჩატარებულია.

ფილმში არც იმის ჩვენების მცდელობა ჩანს, თუ რას ფიქრობს საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის საპატრიარქო გორელი მხატვრის ნამუშევარზე, სადაც სტალინს შარავანდედი მოსავს. თავად მხატვარი ამბობს, რომ დამკვეთის თხოვნით მსგავსი ნახატის ხუთი ეგზემპლარი შექმნა; ან რამდენად კანონიკურია ის, რომ მართლმადიდებელი მღვდლის შესამოსლით მოსიარულე პირი ამ ნახატს ხატად აღიქვამს, ჩუქნის მუზეუმს, როგორც ექსპონატს და ნახევრად გაუგებარ ლოცვისმაგვარ სიტყვებს ამბობს: „იესო ქრისტემ ქრისტიანული საბჭოეთური ნეტარების დიქტატურის დამყარების სრულიად მსოფლიოში და სრულყოფილ სამყაროში სძლია ინგლისელების, ამერიკელების და ებრაელების ეშმაკთა ალიანსი, სძლიე დამყარებულ სატანისტურ დიქტატურას. ჰე, ამენ იყავ. გამარჯვებაი გაგემარჯვოს ძლევავ. იესო ქრისტეს ნათელი და მადლისა ჭეშმარიტების ყოვლისა... ხელმწიფებით იბერიელთა,და ივერიელთა და ქართველთა ქვეყანაი სამთთაებაი ღმერთთა და მთავრანგელოზ...“ (სტილი დაცულია)

საზოგადოებრივი მაუწყებლის ფილმში გორის წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრი დავით რაზმაძე უფრო შორს მიდის და სტალინსა და დავით აღმაშენებელს შორის პარალელს ავლებს. საკრებულოს თანამდებობის პირის მიერ გაკეთებული კომენტარები ააშკარავებს, რომ სტალინის ძეგლის აღდგენის მოთხოვნა არა მხოლოდ საბჭოთა პერიოდის გულშემატკივართა ჯგუფს ეკუთვნის, არამედ იდეის მხარდამჭერები ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოშიც უნდა ვეძებოთ. მეტიც, ადგილობრივი დეპუტატი ამბობს, რომ ბუნებრივია, როცა ლატვიელებს, ლიტველებს, ესტონელებს არ ესმით სტალინის მნიშვნელობა, რადგან ბელადი ქართველი იყო და „ჩვენს გენეტიკაში დევს“ თანამემამულის სიყვარული.

მართალია, ავტორი ეცადა, სტალინის თაყვანისმცემელთაგან მიეღო პასუხები კითხვებზე, თუ ვინ იყო პასუხისმგებელი 1937 წლის რეპრესიებზე, ასეულ ათასობით მოქალაქის გადასახლებაზე, დაპატიმრებებზე... ყველა რესპონდენტის პასუხი ერთმანეთს ჰგავს: ეს ბოროტება არა სტალინმა, არამედ ბერიამ ჩაიდინა; მაგრამ ამის საპირწონედ ფილმში ვერ ვხედავთ ისტორიკოსს ან საბჭოთა პერიოდის მკვლევარს, რომელიც აუდიტორიას მიუკერძოებლად, ფაქტებზე დაყრდნობით მოუყვებოდა, თუ რა მოხდა სინამდვილეში - რამდენად შეიძლებოდა სტალინის თანხმობის გარეშე რეპრესიების განხორციელება. ეს ხომ არ არის ისეთი ინფორმაცია, რომლის მოძიებას არქივში საათობით მუშაობა სჭირდება. არაერთმა ცნობილმა ორგანიზაციამ ეს სამუშაო უკვე ჩაატარა და საზოგადოებისთვის შედეგები ხელმისაწვდომია, მათ შორის საქართველოშიც. რატომ უნდა დაეტოვებინა ფილმის ავტორს მაყურებელი მხოლოდ ცალმხრივი ინფორმაციის იმედად, თუ ნამუშევრის მიზანი საბჭოთა წარსულის სწორი გააზრება იყო? მით უმეტეს, იმის ფონზე, როცა ქვეყანაში ანტიდასავლური განწყობები ყოველდღიურად სულ უფრო მეტი ინტენსივობით ჩნდება, მათ შორის მაღალი პოლიტიკური თანამდებობის პირებისგანაც კი. აღსანიშნავია ისიც, რომ სწორედ ამ პარლამენტარის ნარატივს ემთხვევა ფილმის არა ერთი რესპონდენტის სულისკვეთებაც.

„რა გვინდა ევროპაში, ჩვენი ხსნა რუსეთშია, მართლმადიდებლურ რუსეთში“, „რას გვაძლევს ატლანტიკური სივრცე, ომს რომ ვიღაცა დაგვიწყებს, არავინ მოგვეშველება, თუ არა რუსეთი“, „სიყვარულით გავსებული პიროვნება“, „ცაში ღმერთი, მიწაზე - სტალინი“, „ქალაქს სტალინის ძეგლი აკლია“, - ეს და სხვა უამრავი ფრაზა ფილმში საპასუხო შეფასებების გარეშე დარჩა, რაც ქმნის იმის საფრთხეს, რომ ფილმის დასაწყისში მეტ-ნაკლებად გამოკვეთილი მიზნის საპირისპირო შედეგი დადგება: საპირწონე მოსაზრებებისა და ფაქტებით გამყარებული მტკიცებულებების არარსებობის გამო, ფილმის მაყურებელთა ნაწილი ამ მოცემულობას მიიღებს ისე, როგორც არის და შეიძლება პროტესტიც კი არ გაუჩნდეს გორში სტალინის კულტის არსებობის გამო. ამიტომაც არ უნდა გვიკვირდეს, რომ მომავალში სტალინის მუზეუმის დასათვალიერებლად სკოლიდან ექსკურსიაზე წასული მოსწავლეები სტალინს ისევ დადებითი კონტექსტით მოიხსენიებენ.

აქვე საზოგადოებრივ მაუწყებელს შევახსენებთ 2013-2014 წლის პროგრამულ პრიორიტეტებს, რომელიც სამეურვეო საბჭოს მიერ2013წლის24 ივნისს დამტკიცდა. ერთ-ერთი ძირითადი რეკომენდაცია სწორედ ისტორიულ პუბლიცისტიკას ეხება. დოკუმენტში ნათქვამია, რომ პროგრამირებაში ყურადღება მაქსიმალურად უნდა გამახვილდეს შემეცნებით კომპონენტზე. შემეცნებით პროგრამებში გამოყენებულ უნდა იყოს მეცნიერულად დადასტურებული და მეცნიერულ ცოდნაზე დაყრდნობილი ინფორმაცია.

შესაბამისად, ვსვამთ კითხვას - რატომ არ ჩანს ფილმში საარქივო მასალები; რატომ არ ისმის ისტორიკოსების, თეოლოგების, სოციოლოგების კომპეტენტური პასუხები; რატომ არ ჩანან სტალინური რეპრესიების მსხვერპლების შთამომავლები; რატომ შემოიფარგლნენ ავტორები მხოლოდ სტალინის თაყვანისმცემელთა შეფასებებით, რითიც შეზღუდეს საანალიზო სივრცე აუდიტორიისთვის.

ფილმის ავტორებს იმაზე მაინც უნდა ეზრუნათ, რომ ფილმის სახელწოდებაში (საერთაშორისო წმინდანი) სიტყვა წმინდანი ბრჭყალებში ჩაესვათ. შესაძლოა, ასეთი დასათაურება შემოქმედებით ჯგუფს სტალინის კულტისადმი პირადმა გროტესკულმა დამოკიდებულებამ გადააწყვეტინა, მაგრამ მათ ამ გროტესკის მიწოდების ფორმაზეც უნდა ეფიქრათ - ფილმის ამგვარი დრამატურგიით და რეჟისურით გადაღებამ რიგით მაყურებელს, შესაძლოა, არა გროტესკის, არამედ პროპაგანდის შთაბეჭდილება დაუტოვოს.

თამარ რუხაძე

ოდესმე თუ გითქვამთ, რომ ჟურნალისტი ხართ, აუცილებლად შეგაგებებდნენ - რომელ ტელევიზიაში? საქართველოში რეპორტიორად რომ აღგიქვან, ხელში ტელევიზიის მიკროფონი უნდა გეჭიროს. იმის გამო, რომ საერთო ეროვნული მაუწყებლები საქართველოს ტერიტორიის ყველაზე დიდ ნაწილს ფარავენ, მოსახლეობისთვის ინფორმაციის მიღების ძირითადი წყარო სწორედ ისინი არიან. ხალხიც ცნობს პერსონებსაც და ლოგოსაც.

ლოგოიანი მიკროფონი კი ქართული ჟურნალისტიკის ყველაზე თვალსაჩინო სავიზიტო ბარათი გახდა. ეს არის ნივთი, რომლის ქონის შემთხვევაში, შეგიძლია კითხვის დასმა გააწყვეტინო კოლეგას, რომელსაც მიკროფონის ნაცვლად დიქტოფონი უჭირავს, რესპონდენტი გაიყვანო შუა პრესკონფერენციიდან, ბრიფინგის მსვლელობისას შევარდე და მიკროფონი მოხსნა ტრიბუნიდან. სატელევიზიო მიკროფონი თითოეულ მათგანს თავდაჯერებულობას მატებს და ზრდის რწმენას, რომ ის არის მნიშვნელოვანი პერსონა.

სოციალური დასწავლა ამ „კასტაში“ ყველაზე აქტიურად მუშაობს. სტაჟიორები სიუჟეტის აწყობასთან ერთად მათებურ თავდაჯერებულობასაც ადვილად ითვისებენ. ტელეჟურნალისტები მიიჩნევენ, რომ თუ რაიმე იერარქია არსებობს მედიაში, ისინი ყველაზე მაღალ საფეხურზე დგანან.

სამაგიეროდ საპირისპიროს ფიქრობენ კიდევ ერთი „კასტის“ წარმომადგნელები - ის ონლაინ გამოცემები, რომლებიც ყველაზე მეტად მიიჩნევიან ეთიკური სტანდარტების დამცველად. მიკროფონის ნაცვლად მათ ზურგს საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშები უმაგრებს, სადაც ისინი, როგორც ეთიკური და სანდო მედიასაშუალებები, ისე არიან მოხსენიებულნი და დასკვნებსა თუ კვლევებში მათ ინფორმაციას ხშირად იყენებენ.

მიუხედავად ამისა, მათი გავლენა საზოგადეობაზე მცირეა, ვინაიდან ინტერნეტთან წვდომა, საეთერო მაუწყებლობასთან შედარებით, გაცილებით ნაკლებ მოქალაქეს აქვს. სამაგიეროდ, საკუთარ თავს მიიჩნევენ ყველაზე ეთიკურ გამოცემებად, რაც ასევე, აძლევთ უფლებას იფიქრონ, რომ ამ იერარქიაში სწორედ ისინი არიან თავში. მათ ცინიკური დამოკიდებულება აქვთ ზემოხსენებული ტელემედიის „კასტის“ მიმართ, მიიჩნევენ, რომ ისინი მხოლოდ მიკროფონის დამჭერები არიან და რეალურ ჟურნალსიტიკას არ ქმნიან.

ორივე მათგანი იცავს „კასტის“ წესს და ერთმანეთში თითქმის არ ირევიან. ჟურნალისტები მედიასაშუალებებს მხოლოდ „შიდაკასტურად“ იცვლიან.

მესამე „კასტა“ რეგიონული მედიაა, რომელმაც ვერ მოიშორა „დაჩაგრულობის“ ერთგვარი კომპლექსი. აქ მუდმივად ფიქრობენ, რომ სხვებთან შედარებთ მძიმე პირობებში უწევთ მუშაობა და დანარჩენი მედიასაშუალებები ვერასდროს მივლენ მათთან, რადგან სხვებს არ უწევთ იმავეს გადატანა. რეგიონებში ყველაფერთან ერთად, მცირე ბაზარია, რაც შემოსავლების ნაკლებობას განაპირობებს და თუ მათ პროდუქტში რაიმე ხარვეზია, ეს სწორედ ამ მწირი რესურების გამო ჩნდება. ფიქრობენ, რომ თუ რომელიმე ინფორმაციის წვდომაზე პრობლემა ექმნებათ, ეს მხოლოდ იმიტომ ხდება, რომ ადგილობრივი ჟურნალისტები არიან.

ცალკე „კასტა“ კი არა, პლანეტაა „ასავალ-დასავალი“ და მისი მსგავსი გამოცემები, რომლებიც არანაირ ეთიკურ სტანდარტებს არ აღიარებენ. მათთვის ერთადერთი განმსაზღვრელი მაღალი ტირაჟია, რაც ნამდვილად აქვთ. შესაბამისად, ფიქრობენ, რომ იმ წარმოსახვით იერარქიულ კიბეზე სწორედ ისინი არიან თავში. ამგვარი გამოცემები არ ურთიერთობენ ზემოთ ნახსენები ტიპის მედიასაშუალებებთან, ეს უკანასნელნი კი, თავის მხრივ, უღირს საქციელად მიიჩნევენ „ასავალ-დასავალის“ მსგავს გამოცემებთან რაიმე შეხების წერტილის ქონას.

პლურალიზმი კარგია. განსხვავებულების ერთად თანაარსებობა დემოკრატიის მნიშვნელოვანი მონაპოვარია. „კასტა“ სულ სხვა რამეა. საკუთარ უპირატესობად მიგაჩნია იქ მოხვდრა, სადაც ხარ და პრივილეგირებულად გრძნობ თავს სწორედ იმიტომ, რომ ამ „კასტის“ წევრი ხარ.

პლურალისტური დემოკრატიის ქვეყნებში არსებობს საერთო წერტილები, რაზეც განსხვავებულები თანხმდებიან და ერთიანდებიან, იმისთვის, რომ ცალ-ცალკე გაძლიერდნენ.

საქართველოში ეს შეხების წერტილი მედიის „კასტებმა“ ვერ იპოვეს. ყველა თავისთვის იბრძვის განვითარებისთვის, დამოუკიდებლობისთვის, რაც ჯერ პერსპექტივაშიც ნაკლებად ჩანს. სოლიდარობის არარსებობის პირობებში პოლიტიკური და ბიზნესგავლენებისგან თავის დაღწევა ადვილი არ აღმოჩნდა.

თამარ რუხაძე

საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხის“ ოფიციალურ ვებგვერდზე მითითებულია, რომ გადაცემა „ეტალონი“ სოციალურ-საგანმანათლებლო და „ყველაზე ეროვნული“ მედიაპროექტია. გადაცემის სოციალურ-საგანმანათლებლო დანიშნულებაზე ქვევით ვისაუბრებთ, მაგრამ საინტერესოა, რომელ კრიტერიუმს დაეყრდნო მაუწყებელი, როცა „ეტალონი“ ყველაზე ეროვნულ მედიაპროექტად გამოაცხადა? საერთოდ, შეიძლება მედიაპროდუქტი შინაარსით ეროვნული ან ანტიეროვნული იყოს და თუ შეიძლება, მაშინ რაში გამოიხატება? იქნებ, იმაში, რომ წამყვანი და პროექტის ავტორი გოჩა ტყეშელაშვილი გადაცემის დაწყებისას მაყურებელს ამგვარად ესალმება: „მოგესალმებით, მამულიშვილნო!“; ან იქნებ, იმაში, რომ გადაცემის მონაწილე მოსწავლეებს მუდმივად მიუთითებს, რომ სამშობლო უნდა უყვარდეთ და საკუთარი სკოლა, სოფელი, მუნიციპალიტეტი, ქალაქი და საბოლოოდ, ქვეყანა უნდა ასახელონ; ეს დიდაქტიკური მოწოდებები მთელი გადაცემის განმავლობაში ისმის და მაყურებელში იმ ერთი საბჭოთა გადაცემის ასოციაციას იწვევს, ზრდილობას რომ ტელეეთერიდან ასწავლიდა მოზარდებს.



დიდაქტიკურ მოწოდებებზე ყურადღება შემთხვევით არ გაგვიმახვილებია. გადაცემის სტუმრად მიწვეული მუნიციპალიტეტების გამგებლები, საკრებულოს თავმჯდომარეები, სასულიერო პირები, ბიზნესმენები, მსახიობები, მომღერლები IX-XII კლასის მოსწავლეებს მუდმივად ახსენებენ, რომ მათ საკუთარი ქვეყნის წინაშე ვალი აქვთ, მენტორული და ინტერაქციაზე ნაკლებად მომართული ტონი კი პირდაპირპროპორციულად აისახება მონაწილეების ქცევასა და მიმიკაზე. იმის ნაცვლად, რომ ისედაც სტრესულ გარემოში, სადაც კითხვებზე პასუხის გასაცემად შესაძლებლობების მაქსიმალური მობილიზაცია უწევთ, მეგობრული და ლაღი გარემო დახვდეთ, მათზე გაცილებით უფროსი ადამიანების: პედაგოგების, თანამდებობის პირების, მღვდლებისა თუ იურისტების რჩევა-დარიგებების მოსმენა უწევთ.

მიუხედავად იმისა, რომ „ეტალონი“ მედიაპედაგოგიკაზე დაყრდნობით მომზადებულ გადაცემად მიიჩნევა (როგორც ეს „პირველი არხის“ ვებგვერდზეა გამოქვეყნებული და ამის გამო საერთაშორისო ჯილდოც კი გადასცეს), პროექტის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაკლოვანება სწორედ მედიაპედაგოგიკისთვის აუცილებელ გარემოებაზე ნაკლები ფოკუსირებაა, ეს გარემოება ინტერაქცია გახლავთ. გადაცემის მსვლელობისას ყველაზე ცოტა დრო სწორედ მოზარდების თვითგამოხატვას, მათი მისწრაფებების გაგებას, ინტერესების ხაზგასმას ეთმობა. არ დაგვავიწყდეს ის წნეხიც, რაზეც ზევით ვისაუბრეთ - პროექტის წამყვანი, შემოქმედებითი ჯგუფი და სტუმრებიც თითქოს მხოლოდ იმაზე არიან ორიენტირებულები, რომ ყველა მონაწილე ნამდვილი ეტალონი იყოს სწავლაში, ქცევაში; მათ არავინ ეუბნება, იყვნენ ისეთები, როგორებიც სინამდვილეში არიან: ლაღები, ცნობისმოყვარეები, ხანდახან ზარმაცები, ახლის აღმოჩენაზე ორიენტირებულები.

აქვე ერთი გარემოების შესახებ: ერთგვარ ტრადიციად ჩამოყალიბდა, რომ „ეტალონის“ თითოეული გადაცემა თითოეული მუნიციპალიტეტის სკოლის მოსწავლეებს მიეძღვნას. შესაბამისად, სტუმრად მიწვეულები არიან ამავე მუნიციპალიტეტის თანამდებობის პირები: გამგებელი, საკრებულოს თავმჯდომარე, გამგეობისა თუ საკრებულოს აპარატის თანამშრომლები, ადგილობრივი სასულიერო პირი - ასე ვთქვათ, მუნიციპალიტეტის საერო ხელისუფლების და სასულიერო იერარქიის ოფიციოზი. გადაცემის სტუმრებს, როგორც წესი, აზრის გამოსახატავად არა თუ ნებისმიერ კონკურსანტზე, არამედ გამარჯვებულ მოსწავლეზე მეტი დროც კი ეთმობა.

ამ ადამიანების გადაცემაში მოწვევის მიზანშეწონილობა საკამათოა, გარდა ამისა, ისმის კითხვაც: რა უფრო სასარგებლოა - ის, რომ ერთ გადაცემაში ერთი მუნიციპალიტეტის ანუ ერთი სოციო-კულტურული სივრცის მოსწავლეებმა მიიღონ მონაწილეობა, თუ ყოველი გადაცემა სხვადასხვა დასახლებული პუნქტიდან მიწვეულ მოზარდებს დაეთმოს?! შემეცნებისა და გარემოს აღქმის აქტიურ ფაზაში გადასული ადამიანებისთვის იქნებ ჯობდეს ისეთ შეჯიბრში მონაწილეობა, რომლის შემდეგაც ახალ მეგობრებს შეიძენენ? საქართველოს მრავალეთნიკურობის, რელიგიური მრავალფეროვნებისა და უმცირესობათა არასაკმარისი ინტეგრაციის გათვალისწინებით, ალბათ მეორე ვერსია გაცილებით სასარგებლო იქნებოდა.

თუმცა სწორედ ის გარემოება, რომ თითო გადაცემა თითო მუნიციპალიტეტს ეთმობა, წამყვანს საშუალებას აძლევს, ეთერი ამ მუნიციპალიტეტის პირველ პირებს დაუთმოს. 14 მარტის გადაცემაში ხონის სხვადასხვა სკოლის მოსწავლეები ვნახეთ. დაწყებისას გამოჩნდა ხონის მუნიციპალიტეტის გერბიც, იქვე ისხდნენ ოფიციალური პირებიც, მათ შორის ადგილობრივი საგანმანათლებლო რესურსცენტრის ხელმძღვანელი. რჩება შთაბეჭდილება, რომ სატელევიზიო ეთერიდან ვუყურებთ არა საგანმანათლებლო გადაცემას, არამედ ღია გაკვეთილის ჩანაწერს. ამ მნიშვნელოვან გარემოებებთან ერთად, „ეტალონის“ ძირითადი დარღვევა მაუწყებლობის შესახებ კანონის იმ მუხლების უგულებელყოფაა, რომელიც მაუწყებლის ეთერში რეკლამის განთავსებას და სპონსორობას ეხება. ამის შესახებ საუბარია „საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის“ მიერ გამოქვეყნებულ კვლევაში, ამიტომ ამჯერად აქ მხოლოდ სტატისტიკით შემოვიფარგლებით: 14 მარტის სრული გადაცემის ქრონომეტრაჟი თითქმის 53 წუთი გახლდათ. ამ დროის დიდი ნაწილი - 27 წუთი დაეთმო რეკლამას, გადაცემის მხარდამჭერების, პარტნიორების, მეგობარი კომპანიების ჩამოთვლას და გადაცემაში უხვად მიწვეული სტუმრების მისასალმებელ სიტყვებს.

„ეტალონში“ რეკლამაა ყველგან და ყოველთვის: გადაცემის დასაწყისში, წამყვანის მისალმებაში, დამსწრეთა სკამებთან დადგმულ ბანერებზე, დამსწრეთა მაისურებზე, წამყვანის მაგიდაზე, ჭრებში, სტუდიაში „ეტალონის“ პარტნიორი“ კომპანიის მიერ იმპორტირებული ტრაქტორი დგას, თქვენ წარმოიდგინეთ, რეკლამაა წამყვანის მიერ გადაცემის მონაწილეთათვის დასმულ კითხვებშიც კი. მაგალითისთვის, 14 მარტის გადაცემის პირველი ტურის მეხუთე კითხვა ასეთი გახლდათ:

„თბილისის სატრანსპორტო კომპანია“ ოფიციალურად აცხადებს, რომ საბაგირო გზის 138 სენსორი ავტომატურ რეჟიმში აკონტროლებს ბაგირს, ქარის სიჩქარეს, თითოეულ გორგოლაჭს და ...“

ეს ჩამონათვალი მონაწილეებს ამ ვარიანტებიდან უნდა დაესრულებინათ:

„ა) მორიგე დისპეტჩერს; ბ) ბირთვულ რეაქტორს; გ) მტკვარში წყლის დონეს; დ) ხვია მექანიზმს“

არ ვიცი, სკოლის მოსწავლეებს რა სარგებლობას მოუტანს ამ კითხვაზე პასუხის ცოდნა, მაგრამ ფაქტია, რომ პროექტმა მის მხარდამჭერ „თბილისის სატრანსპორტო კომპანიას“, არაერთხელ წარდგენის გარდა, კითხვის დასმითაც გარკვეული სამსახური გაუწია.

აღსანიშნავია, რომ წამყვანი კითხვებს შორის არსებულ დროსაც კი მხარდამჭერი კომპანიის რეკლამირებისთვის იყენებს: პასუხს კითხვაზე, თუ რამდენჯერ ადგენენ დღე-ღამეში 90 გრადუსიან კუთხეს საათისა და წუთების ისრები, გოჩა ტყეშელაშვილმა კომპანია „არტ ტაიმის“ რეკლამა მოაყოლა ასეთი ტექსტით: „არტ თაიმი - საქართველოში წარმატებაზე ორიენტირებულ ყველა მოქალაქეს მივმართავ, რომ საათები შეიძინოთ არტ თაიმში“.

ასევე სარეკლამო ხასიათის იყო წამყვანის მოწოდება, რომ ყველა აბიტურიენტმა უნდა შემოხაზოს 115 - კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის ნომერი ერთიანი ეროვნული გამოცდების სარეგისტრაციო ანკეტაში; ასევე სარეკლამო იყო ჟესტი, როცა წამყვანი სტუდიაში მდგარი ერთი-ერთი კომპანიის კუთვნილი ტრაქტორიდან გადმოხტა და ისურვა, რომ ყველა ფერმერს მეურნეობის წელში გასამართად ასეთი თითო ტრაქტორი მაინც ჰყავდეს.

მსგავსი სარეკლამო მოწოდებები „ეტალონში“ იმდენად უხვადაა, რომ გადაცემა ერთ ვრცელ ტელეშოპინგს ჰგავს, სადაც მთავარია სტუმრების - თანამდებობის პირების წარდგენა, მათი მისალმება, ბიზნესმენთა მიერ შემოთავაზებული პროდუქტებისა თუ მომსახურეობის პოპულარიზაცია, მოსწავლეები კი ამ ტელეშოპინგის საგანგებოდ შერჩეული მაყურებელ-მონაწილეები არიან, რაც ვფიქრობთ, მოზარდებისადმი არც თუ კეთილსინდისიერ დამოკიდებულებას წარმოაჩენს.

რამდენიმე წლის წინ ევროკავშირის წარმომადგენელმა საქართველოში, ფილიპ დიმიტროვმა პრესკონფერენცია გამართა. ბევრი ილაპარაკა ევროკავშირში საქართველოს გაწევრიანების პერსპექტივებზე და დასასრულს ჟურნალისტებს კითხვების დასმა სთხოვა. დარბაზში სიჩუმე იყო, ინტერესი არავის გამოუხატავს. დიმიტროვიც ოთახიდან გავიდა. ყველა ჟურნალისტი უკან გაჰყვა - კომენტარის გასაკეთებლად გააჩერეს. ოპერატორებმა კადრი გაასწორეს, ერთმა დაიძახა „დაიწყეთ“. ელჩიც იდგა ასე და ვერ გაეგო რა ეთქვა. პრესკონფერენციის შინაარსი მოაყოლეს. კითხვა არავის ჰქონია.

მას შემდეგ სიტყვა „დაიწყეთ“ უამრავ პრესკონფერენციაზე მოვისმინე. ამ სიტყვის მოსმენისას სულ კედელთან დაბნეულად აწურული დიმიტროვი მახსენდება. ასეთ დროს კიდევ რამდენიმე საკვანძო სიტყვა გაისმის ხოლმე. მაგალითად, „კადრები მოჭერით“, „მიკროფონი ჩაწიე“ , რაც ნიშნავს იმას, რომ ეთერში არც ერთი მიკროფონი არ გამოჩნდება და ყველას ერთნაირი კომენტარი ექნება.

ჩვენთან პრესკონფერენციებზე კითხვებს არავინ სვამს, ჟურნალისტებს ურჩევნიათ, შეხვედრებს არ დაესწრონ, დასრულებას გარეთ დაელოდონ და შემდეგ რესპონდენტებს მოკლე შინაარსი მოათხრობინონ. ჟურნალისტი კითხვების გარეშე - მხოლოდ მიკროფონის დამტარებელის ფუნქციას ასრულებს.

რისთვის მიდის ჟურნალისტი პრესკონფერენციაზე თუ მას კითხვა არ აქვს? რატომ არ ესწრება ის შეხვედრებს? რატომ ურჩევნია, გარეთ იჯდეს იმის ნაცვლად, რომ შიგნით მოისმინოს - რას საუბრობენ მონაწილეები?

კითხვა რომ დასვა, თემა უნდა იცოდე, გაინტერესებდეს. პასუხებს სკეპტიკურად უყურებდე და ბუნდოვან საკითხებს არ ტოვებდე. ჩვენთან ერთ ჟურნალისტს დღის განმავლობაში რამდენიმე სფეროში მომხდარი ამბის გაშუქება უწევს, ტელეკომუნიკაციებიდან დაწყებული, ადამიანის უფლებებით და ჯანდაცვით დასრულებული. ამიტომაც რთულია ყველა საკითხში დეტალურად გაერკვე. ამ საკითხზე კამათისას ისინი სწორედ უდროობას ასახელებენ ხოლმე მიზეზად!

კითხვის გარეშე რომელიმე პირის გაჩერება ან პრესკონფერენციაზე მისვლა მაყურებლისა და რესპონდენტის შეურაცხყოფაა, რადგან ამ შემთხვევაში ინფორმაციის ავტომატური გამტარი ხდები. ყოფილა შემთხვევები, როცა ჟურნალისტები პრესკონფერენციაზე მოსულან და იქ, ადგილზე უკითხავთ, რას ეხებოდა პრესკონფერენცია, ვინ ატარებს და ა.შ. ასეთ დროს თუ ორგანიზატორმა იზრუნა და პრესრელიზი დაახვედრა, საქმე მარტივად გვარდება. ჟურნალისტი იღებს რელიზსს, ერთი-ორ სიტყვას გადაანაცველბს და ეგ არის - სიუჟეტის ტექსტი თუ სტატია მზადაა.

დ აი, პასუხისმგებლობამდე მივედით.ზედაპირული ინფორმაცია კრიტიკული აზროვნების განვითარებას ვერ შეუწყობს ხელს. ამიტომაც თუ ჟურნალისტმა არ დასვა ის კითხვები, რომელიც საზოგადოებაში არსებობს, თუ არ აჩვენა მაყურებელს საკითხი სიღრმისეულად, ეს უკანასკნელი პოლიტიკოსების მიერ შეთავაზებული დღის წესრიგის ამარა რჩება, რომელიც საზოგადოების პრიორიტეტებისგან, ხშირ შემთხვევაში, აცდენილია.

დროთა განმავლობაში კი, პოლიტოკოსების დღის წესრიგი, ჯერ მედიის, შემდეგ კი ამავე მედიის გავლენით, მთელი საზოგადოების დღის წესრიგი ხდება. ამიტომაც ჟურნალისტებს იმაზე მეტი პასუხისმგებლობა აკისრიათ, ვიდრე მხოლოდ პრესკონფერენციაზე მირბენა, ვინმესთვის მიკროფონის მიშვერა და პრესრელიზის ეთერში წაკითხვაა.

თავიდან გაჩუმება ვამჯობინე, ვიფიქრე, რომ მედიის როლსა და სტანდარტებზე მსჯელობის დრო (მაშინ, როცა დაყადაღება-დახურვა- გაშვებებზე გვიწევს საუბარი) არ არის. მაგრამ როცა რამდენიმე დისკუსიას მოვუსმინე, სადაც ჩემი მომავალი თუ მოქმედი კოლეგები ,,ლიდერი ტელეარხის” მედიამიდგომებზე ახლახან გაგონილის ინტერპრეტირებას აკეთებდნენ, მივხვდი, რომ ამაზე სწორედ ახლაა სალაპარაკო, მერე გვიან იქნება.

სტუდენტობა ახლად დაშლილ საბჭოთა კავშირში მომიწია. ეს ის პერიოდი იყო, როცა ახალი ჟურნალისტიკის სწავლას ძველი წიგნებით ვცდილობდით. მეც მომიხდა გადამეშალა ,,დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია”.

,,ჟურნალისტიკა ... აყალიბებს მასების შეგნებას და აძლევს მათ სწორ სოციალურ ორიენტაციას. მაღალიდეურობა საბჭოური ჟურნალისტიკის განუყოფელი თვისებაა. სინამდვილის ობიექტური ჩვენება ძალუძს მხოლოდ კომუნისტური პარტიულობის დამცველ ჟურნალისტს”, - წავიკითხე იქ.

ეს ის პერიოდი იყო, როცა გაუნათლებლობისა და უწიგნურობის წინააღმდეგ მედიის განვითარებისთვის მოქმედი საერთაშორისო-დასავლური ორგანიზაციები დაირაზმნენ - მათ მიერვე ორგანიზებული ტრენინგ-კურსებით. პირველად სწორედ ამგვარ შეხვედრებზე მოვისმინე ,,მედიის, როგორც საზოგადოების მოდარაჯე ძაღლის” თეორია; მოვისმინე ისტორიები - პარტიული მიდგომებისა და იდეოლოგიების გადამოწმების; ისტორიები - მამაცი ჟურნალისტების მიერ ე.წ. ,,სახელმწიფო ინტერესების საზიანო” სიმართლის თქმის; ჩახშობილი ხმების მოძიების და გაჟღერების; განსხვავებულის ჩვენების; ჟურნალისტების წინასწარი განწყობების თვითძლევის - სიმართლის სასარგებლოდ. ისტორიები იმაზე, რომ სიმართლის ერთგულებაა ჟურნალისტიკის მთავარი ღირებულებაც და იდეოლოგიაც, რაც ყველა სხვა იდეოლოგიაზე მაღლა დგას.

ახლა სოციალურ კლიპებში, რომლებიც სხვადასხვა ტელეარხით ვრცელდება, ხშირად ისმის კითხვა, სხვადასხვაგვარი საინტერესო პასუხით, თუ ,,რატომ ვირჩევთ ევროპას?” მეც მაქვს ჩემი პასუხი - ჩემი ცნობიერი ევროპული არჩევანი სწორედ ზემოთმოთხრობილი დასავლური მედიის მახასიათებლებითაა განპირობებული, ჩრდილოური, საბჭოთა თეორიის საწინააღმდეგოდ. მეგონა, რომ ეს არჩევანი ქართული მედიის უმეტეს ნაწილს ჩემთან ერთად ჰქონდა გაკეთებული.

სწორედ ევროპულ, დასავლურ არჩევანზე მოვისმინე ამ დღეებში ხმამაღალი განაცხადი ყველაზე რეიტინგული არხის გენერალური დირექტორისა და მასთან ერთად საინფორმაციო პროგრამების ხელმძღვანელის მხრიდანაც. მათ გვითხრეს, რომ მათთვის, როგორც კონკრეტული იდეის მხარდამჭერებისთვის, მიკერძოებაც დასაშვებია და რომ ეს იდეა - დასავლური ინტეგრაციაა, ევრაზიული არჩევნის საპირისპიროდ.

,,რუსთავი 2“ - ეს არის პროფესიონალების ერთიანობა, სადაც ადამიანები შეკრებილნი არიან გარკვეული ღირებულებებისა და იდეალების გარშემო. და იდეალებიდან ერთ-ერთი მთავარი არის ქვეყნის ევროკავშირში და ნატოში ინტეგრაცია. და თუ ჩვენ ამ ღირებულებებში და ამ იდეალებში რომელიმე პოლიტიკურ პარტიასთან გადავიკვეთებით, დიდი სიამოვნებით “ - ასე ახსნა „რუსთავი 2-ის“ ეთერში ზაალ უდუმაშვილმა საკუთარი არხის მხარედ ყოფნაც და მიკერძოებაც.

მომეჩვენა, რომ მან კიდევ ერთხელ გადამიშალა ,,დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია” და ხმამაღლა, ლევიტანურად წამიკითხა: ,,რუსთავი 2 აყალიბებს მასების შეგნებას და აძლევს მათ სწორ სოციალურ ორიენტაციას. მაღალიდეურობა ჩვენი ჟურნალისტიკის განუყოფელი თვისებაა. სინამდვილის ობიექტური ჩვენება ძალუძს მხოლოდ ამ მიდგომებით პარტიულობის დამცველ ჟურნალისტს”.

თავიდან ამაზე გაჩუმება ვამჯობინე, ვიფიქრე, რომ მედიის როლსა და სტანდარტებზე მსჯელობის დრო (მაშინ როცა დაყადაღება-დახურვა- გაშვებებზე გვიწევს საუბარი) არ არის. მაგრამ როცა რამდენიმე დისკუსიას მოვუსმინე, სადაც რუსთავი 2-ის მხარედ ყოფნის შესახებ ზაალ უდუმაშვილისა და ნიკა გვარამიას განმარტებებს განიხილავდნენ, როგორც გულწრფელობის მაგალითს, დავრწმუნდი, რომ ახლაა დრო ითქვას - ჟურნალისტიკის როლის ამგვარი გაგებაა სწორედ ევრაზიული არჩევანი.

აქ ერთი ჩემი კოლეგის სწორად და დროულად დასმულ კითხვას უნდა დავესესხო: ,,მაინტერესებს, ვინ გიამბოთ ჟურნალისტიკის როლის შესახებ?”

1987 წელს, თითქმის ოცდაათი წლის წინ, აშშ-ში, ვესტ ვირჯინიაში მდებარე ქალაქ უილიამსონში, ერთი მნიშვნელოვანი ამბავი მოხდა. იქ ამერიკული ტელესივრცის ვარსკვლავი ოპრა ვინფრეი იმყოფებოდა. ოპრამ თავისი ტოკ-შოუს ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე მასშტაბური გადაცემა ჩაწერა. ამ გადაცემის მასშტაბურობა იმაში გამოიხატებოდა, რომ მასში ქალაქის მოსახლეობის დიდი ნაწილი იღებდა მონაწილეობას. ისინი ორ ფლანგზე არაპროპორციულად იყვნენ განაწილებულნი, რადგან მათი უმრავლესობა იმ ერთ აივ ინფიცირებულ გეი მამაკაცს ესხმოდა თავს, რომლის გამოც ოპრა უილიამსონში ჩავიდა.

ოცი წლის შემდეგ ოპრა დაბრუნდა უილიამსონში და მაშინდელი დისკრიმინაციის მსხვერპლზე თავდამსხმელებს აზრი ხელახლა ჰკითხა. ყველამ ბოდიში მოიხადა. ყველამ აღიარა საკუთარი სისასტიკე და ყველაფერი იმას დააბრალა, რომ მაშინ აივ ინფექცია ახალი დაავადება იყო.

ამ ფაქტიდან ოცდაათი წლის შემდეგ ქართულ ტელეეთერში ძალიან ბევრი ტოკ-შოუს ტიპის გადაცემა გაჩნდა. მათი უმრავლესობა იმ ფორმას იმეორებს, რომლის შექმნაც სწორედ ოპრა ვინფრეის მიეწერება. მიუხედავად იმისა, რომ დრამატურგია, რომელსაც ოპრაც იყენებდა, თითქმის ქართული შოუების იდენტურია, მათ შორის მაინც დიდი განსხვავებაა. ეს განსხვავება კი იმაში გამოიხატება, რომ ქართული ტოკ-შოუების წამყვანები როგორც ინტელექტუალური, ასევე სამოქალაქო განათლებით ოპრას ძალიან ჩამორჩებიან.

სამოქალაქო და ინტელექტუალური განათლების ნაკლებობა არის იმის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზიც, რომ ხშირად ქართველი წამყვანები, შოუს დადგმისთვის, ადამიანის უფლებების თემატიკასაც კი სკანდალის ობიექტად აქცევენ და მის ვულგარიზებას ახდნენ. ამის საუკეთესო შანსი კი მაშინ ეძლევათ, როდესაც ისეთ სენსიტიურ თემებს, როგორიც ლგბტ ადამიანების უფლებებია, კალენდარული თარიღებიც უწყობს ხელს.

წლევანდელი 17 მაისი ქართველი ლგბტ თემის წევრებისთვის მათზე მხოლოდ რელიგიური თავდასხმის დღე არ ყოფილა. 17 მაისთან დაკავშირებით იმედის ტელეეთერში ორი ტოკ-შოუ დაეთმო ლგბტ ადამიანებზე საუბარს. გია ჯაჯანიძის შოუსგან განსხვაევბით, “იმედის კვირა” უფრო კონსტრუქციული აღმოჩნდა. თუმცა, ისიც აღსანიშნავია, რომ მიუხედავად ამ გადაცემის კომპლექსური ფორმატისა (ვგულისხმობ ოთხი წამყვანის ერთდროულ მუშაობას), ის მაინც არ იყო იმ სტანდარტის, რომ მაყურებლებს მცირედი პროტესტის გრძნობა მაინც არ გაგვჩენოდა.

გარდა იმისა, რომ საქართველოში ლგბტ უფლებებზე საუბარი ისედაც პოლიტიკურ მანიპულაციად ან რომელიმე არასამთავრობო ორგანიზაციის მიერ გრანტის მოსაპოვებელ ქმედებად არის გაგებული; ბევრ ადამიანს ლგბტ უფლებებზე საუბარი ზოგადად უმნიშვნელო ამბავი ჰგონია. ამის დამადასტურებელი იყო ის ფაქტიც, რომ გადაცემის ზოგიერთი მონაწილისათვის, ქათმის ბარკლებით კვება უფრო დიდი პრობლემა აღმოჩნდა, ვიდრე ლგბტ ადამიანების უფლებების პერმანენტული დარღვევა.

მცირედი განმარტების გაკეთება შეიძლება შალვა რამიშვილისთვისაც. ის, რომ ვითომდა საყურის ტარებასა და არანორმატიულ ჩაცმულობას მნიშვნელობა არ აქვს საქართველოში, დიდი ტყუილია. საყურეც, ვიწრო შარვალიც, გრძელი ან სხვადასხვა ფერად შეღებილი თმა, საქართველოში გეი ატრიბუტიკასთან იგივდება და მიუხედავად სექსუალური ორიენტაციისა, ამ ატრიბუტიკის მქონე ადამიანები ყოველდღიურად ხდებიან დისკრიმინაციისა და ძალადობის მსხვერპლი. ამ პროცესებში კი არა მათი ორიენტაცია, არამედ ატრიბუტიკის მიმართება და შეურაცხყოფის მიზეზია მთავარი.

რამდენიმე სიტყვით შევეხები იმ მნიშვნელოვან საკითხსაც, რომელიც გადაცემის ბოლოს ერთ-ერთმა წამყვანმა გაკვრით ახსენა - ჰომოსექსუალობის დაავადებების სიიდან ამოღება. სინამდვილეში ის ფაქტი, რომ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ჰომოსექსუალობა დაავადებების სიიდან ამოიღო, ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა. ეს ფაქტი, საკუთარი არსებობითა და მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის ავტორიტეტით, აუქმებს ყველა იმ სექსოლოგის, ფსიქოლოგისა თუ სხვა სამედიცინო მუშაკის განმარტებას, რომლის მიხედვითაც ჰომოსექსუალობა ავადმყოფობაა.

საბოლოოდ, ჩემი მრავალი აზრის შემოკლებისა და შეჯამებისათვის, ვიტყვოდი, რომ ქართულ ტელესივრცეს დღეს არ აქვს ის ინტელექტუალური ფუფუნება, რომ ქართველ მაყურებელს შესთავაზოს, ისეთ სენსიტიურ თემებზე, როგორიც ქართული ლგბტ კულტურაა,სწორად აწყობილი დებატი, რომელიც ზიანს არ მიაყენებს ისედაც დაჩაგრული თემის წევრებს. დღეს ქართველ ჟურნალისტებს, სამწუხაროდ, არ შესწევთ იმის უნარი, რომ არათუ დააბალანსონ დისკურსი, არამედ ოპონირება გაუწიონ მათი გადაცემების ფარგლებში გაჟღერებულ არაპოლიტკორექტულ და ხშირად სიძულვილით მოტივირებულ განცხადებებს. მეტიც, ქართული ტოკ-შოუების წამყვანები ხშირად ღიმილნარევი იერსახით ამბობენ ტერმინებს, რომლებიც მათთვის დღემდე გაუგებარია. ამ ტერმინების გაუგებრობა მათივე ბუნდოვანებით არ არის გამოწვეული. ეს გაუგებრობა ქართველი ჟურნალისტებისა და ტელეწამყვანების გულგრილობის შედეგია. მათ ლგბტ ადამიანების უფლებები არ მიაჩნიათ საკმარისად სერიოზულ მოვლენად და შეუძლიათ, რომ 17 მაისს, მას შემდეგ რაც მორჩებიან ლგბტ ადამიანების უფლებებზე საუბარს, ერთი წლის წინ შექმნილი დღესასწაულის (ოჯახის სიწმინდის დღე) მილოცვით დაასრულონ გადაცემა.

,,როცა სხვის ტყუილს ვიმეორებ, მატყუარა ვარ?” - კარგა ხნის წინ მკითხა უფროსმა შვილმა. მახსოვს, მაშინ ერთმანეთს ვერ გავუგეთ. ვერაფრით დავარწმუნე, რომ სხვისი ტყუილის გამავრცელებელიც ჩვეულებრივი მატყუარაა - ,,სხვამ თუ თქვა და მე მხოლოდ გავიმეორე, რა შუაში ვარ?!” - იყო მისი პასუხი.

ეს ამბავი ხშირად მახსენდება, როცა მედიაპროდუქციის ერთ ნაწილზე ვფიქრობ. მედიაც სწორედ ასე, პატარა ბავშვივით, იქცევა ხოლმე, როცა სხვისი სიცრუის ტირაჟირებისას მიიჩნევს, რომ ეს მისი პასუხისმგებლობა არ არის.

საკუთარ მასალებში რედაქციები, ასე თუ ისე, ცდილობენ ე.წ. მეორე მხარის ჩაწერით სხვის მიერ თქმული სიცრუის ,,დაბალანსებას” და ხშირად ახერხებენ კიდეც. ოღონდ, ხანდახან ამით ორი სხვადასხვა ტყუილის ტირაჟირება გამოდის. თუმცა, ეს ბლოგი ამგვარ მედიაპროდუქტზე არ არის.

ბლოგი რეკლამაზეა, რომელიც თუ სიცრუეზეა აგებული, ზოგჯერ უფრო ვნებს აუდიტორიას, ვიდრე რედაქციის მიერ მომზადებული პროდუქცია, რომელშიც სხვის მიერ ნათქვამი ტყუილიც ტირაჟირდება ხოლმე.

ახლაც ეკრანის წინ ვზივარ და ვუყურებ, როგორ აქტიურად ათავსებენ მაუწყებლები სხვადასხვა კერძო კომპანიის მიერ ციფრული მაუწყებლობის შესახებ მომზადებულ სარეკლამო რგოლებს, რომლებსაც მთავარ შეტყობინებად გასდევს - ,,სპეციალურად ციფრული მაუწყებლობისთვის!”.

და სწორედ ასე ,,სპეციალურად ციფრული მაუწყებლობისთვის” მაყურებელს ატყუებენ, რომ მათი სახლის ტელევიზორები უკვე გამოუსადეგარია, რომ მხოლოდ ახლის შეძენა თუ უშველით, რომ მალე ქართულ არხებს უფასოდ და თავისუფლად ვეღარ უყურებენ.

ეს მაგალითი მარტო იმიტომ არ მომყავს, რომ განსაკუთრებით მაწუხებს ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის თემა. ესეცაა, მაგრამ უფრო იმიტომ, რომ, ეს ის შემთხვევაა, როცა მაუწყებლებმა ზუსტად იციან, არასათანადო რეკლამასთან რომ აქვთ საქმე. იციან, რომ ციფრულზე გადასვლის შემდეგ იმაზე მეტი ქართული არხი გავრცელდება მაყურებლისთვის უფასოდ, ვიდრე დღეს ვრცელდება და რომ ძველი ტელევიზორებიც კი, მცირედი ტექნიკური დახმარებით (დამატებითი მოწყობილობის, ე.წ. ,,სეთ-თოფ ბოქსის” საშუალებით) უფასოდ მიიღებენ მეტი რაოდენობის და უკეთესი ხარისხის სიხშირულ არხებს.

მაუწყებლებმა ისიც იციან, რომ ციფრულზე გადასვლასთან დაკავშირებული ცრუ მითები არა მხოლოდ მომხმარებელს დააზარალებს, არამედ თავად მათაც, რადგან სიხშირული მაუწყებლობა მათი დიდი ნაწილის პრიორიტეტია. თუმცა ესეც არ კარნახობთ, უარი თქვან ცრუ რეკლამის განთავსებაზე.

ნაწილისგან მომისმენია ამგვარი გადაწყვეტილების განმარტებაც, რაც ძალიან ჰგავს ჩემი შვილის იმ პასუხს, თავში რომ დავწერე: ,,რეკლამის შინაარსზე არა მაუწყებელი, არამედ დამკვეთი აგებს პასუხს” ,,რეკლამის დამკვეთისთვის განთავსებაზე უარის თქმის უფლება მაუწყებელს არ აქვს”.

არადა, რეალურად ყველაფერი პირიქითაა, მაუწყებელს ეკრძალება ,,არასათანადო, არაკეთილსინდისიერი, არასარწმუნო, არაეთიკური და აშკარად ყალბი რეკლამის განთავსება”. ხოლო კანონის პუნქტი, რომელიც საუბრობს, რომ რეკლამის შინაარსზე პასუხს დამკვეთი აგებს, მხოლოდ სოციალური და პოლიტიკური შინაარსის რეკლამაზე ვრცელდება და არა კომერციულზე.

არ მახსენდება კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის მხრიდან რომელიმე მაუწყებლის სანქცირება არასათანადო რეკლამის განთავსების გამო. კიდევ კარგი, თორემ კომისიამ ამ თემის მუდმივი მონიტორინგი და ადმინისტრირება რომ დაიწყოს, დახურვამდე მისული, დაზარალებული მაუწყებლების რიგი დაგვიდგება.

მოკლედ, სისტემა ისეთია, რომ ტყუილზე აგებული რეკლამის მავნებლობისგან ყველაზე ნაკლებად დაცულია აუდიტორია, შემდეგ თავად მედია. ყველაზე დაცული და შესაბამისად მოგებული კი - მატყუარაა.

P.S. წარმოვიდგინე მედია, რომლის სარეკლამო ბლოკს პრაქტიკით დადასტურებულ სლოგანად გასდევს: ,,აქ რეკლამაც გადამოწმებულია!”